Irlandzka whiskey w pigułce

HISTORIA IRLANDZKIEJ WHISKEY

Historia irlandzkiej whiskey jest równie burzliwa, jak historia samej Irlandii, a jej rodowód pozostaje wciąż niejasny. Według legend sztuka destylacji dotarła na Zieloną Wyspę dzięki chrześcijańskim mnichom, takim jak św. Patryk, którzy wiedzę na jej temat zdobyli pielgrzymując na południe Europy oraz Bliski Wschód około roku 1000. Pewien fakt z drugiej połowy XII wieku może jednak sugerować, iż destylacja na terenie Irlandii była już wówczas mocno zakorzeniona. Mowa o Henryku II, który w opisie swojego podboju Irlandii wspomniał o lokalnym zwyczaju przyrządzania i picia aqua vitae, nazywanej przez miejscowych uisce beatha. Jest to jak dotąd najstarsza odnaleziona pisemna wzmianka o alkoholowym destylacie z Wysp Brytyjskich.

Alkohol ten był jednak daleki od tego, co dzisiaj rozumiemy jako whiskey. Przede wszystkim nie był leżakowany oraz często doprawiano go aromatycznymi ziołami, takimi jak mięta, tymianek czy anyż. Traktowano go głównie jako antyseptyk, a jego działanie nie zawsze było pożądane. Potwierdzają to Kroniki Czterech Mistrzów i Roczniki z Clonmacnoise wspominające o tym, że w 1405 roku podczas świąt Bożego Narodzenia, przywódca klanu Moyntyreolas, Richard Magranell zmarł w wyniku spożycia nadmiernych ilości aqua vitae, którą w tym przypadku określono mianem aqua mortis.

Mało kto się wówczas spodziewał, iż w połowie XVI wieku produkcja whiskey będzie tak powszechna, że trzeba ją będzie prawnie ograniczyć. Wprowadzona w 1556 roku przez brytyjski parlament ustawa zakazywała destylacji "wody życia" bez posiadania odpowiedniej licencji. Większość producentów zeszła wtedy do podziemia. W Boże Narodzenie 1661 roku irlandzcy gorzelnicy otrzymali od Anglii kolejny prezent, tym razem świąteczny - 4-szylingowy podatek od każdego galona wyprodukowanej whiskey. Mimo to czarny rynek wciąż kwitł. Popularność zyskał wtedy nielegalny irlandzki bimber zwany poitín (poteen), który w praktyce nie różnił się niczym od legalnie otrzymywanej i opodatkowanej uisce beatha.

Znaczący rozwój irish whiskey nastąpił pod koniec XVIII wieku, kiedy to na mapie Zielonej Wyspy pojawiły się duże legalne gorzelnie założone m.in. przez Johna Jamesona, Williama Jamesona, Petera Roe i Jamesa Powera - wówczas jedne z największych na świecie. W XIX wieku irlandzki destylat zdominował światowy rynek whisky. W Stanach Zjednoczonych wiódł prym, skutecznie rywalizując z whisky kanadyjską. W Londynie dwie na trzy kupowane butelki whisky pochodziły z Irlandii. Pod względem sprzedaży triumfował nawet w Szkocji.

Wiek XX przyniósł jednak diametralną zmianę. W wyniku wojny o niepodległość, skutkującej embargiem na handel z Wielką Brytanią oraz jej terytoriami zależnymi (m.in. Indiami i Kanadą), wprowadzeniem prohibicji w USA oraz przespaniem rozwoju technologicznego, związanego z odważniejszym wykorzystaniem świeżo wynalezionej kolumny destylacyjnej, Irlandczycy stracili niemal wszystkie udziały w rynku.

Dramatyczny spadek sprzedaży doprowadził większość destylarni do bankructwa. Pod koniec XIX wieku na terenie Republiki Irlandii działało ich ponad 100. W roku 1966 - trzy. Wtedy to ocalałe gorzelnie z Dublina: Power’s John's Lane i Bow Street Jameson oraz Old Midleton Distillery z Cork postanowiły połączyć siły, tworząc firmę Irish Distillers Limited. Stare zakłady nie nadawały się już do użytku, dlatego w ich miejsce wybudowano najnowocześniejszą destylarnię w Europie, gdzie niebawem przeniesiono całą produkcję. Nową gorzelnię Midleton postawiono w hrabstwie Cork, obok starej Old Midleton. Przez ponad dekadę w Irlandii pracowały tylko dwa zakłady: Midleton i Bushmills. Pod koniec lat 80. dołączyła do nich Cooley, zaaranżowana przez Johna Teelinga w niedziałającej destylarni rolniczej Ceimici Teo.

NAJSTARSZE IRLANDZKIE GORZELNIE 

BUSHMILLS

Jedna z najbardziej znanych i trzecia najlepiej sprzedająca się marka irish whiskey, Bushmills produkowana jest w zlokalizowanej na terenie Irlandii Północnej destylarni Bushmills, założonej w 1787 roku przez Hugh Andersona. Jej nazwa pochodzi od pobliskiej wioski Bushmills, położonej nad rzeką Bush w hrabstwie Antrim. Historia nielegalnego gorzelnictwa w jej okolicy sięga XIII wieku. W 1608 roku gubernator Sir Thomas Philips otrzymał królewską licencję na destylację w tym rejonie i do tej daty nawiązuje obecna marka. Bushmills jest zatem najstarszą nieprzerwanie działającą gorzelnią w Irlandii. W jej ofercie znajduje się zarówno whiskey blended, jak i single malt. Na miejscu otrzymywana jest jednak tylko ta druga, destylowana trzykrotnie w tradycyjnych alembikach. Whiskey zbożowa pochodzi z Midleton. Pod koniec 2021 roku tutejsza single malt zyskała nowe, zdecydowanie bardziej eleganckie oblicze. 

KILBEGGAN

Najstarszą licencjonowaną irlandzką gorzelnią jest Kilbeggan, założona w 1757 roku, znana również jako Locke's Distillery. Ten historyczny zakład położony jest nad rzeką Brosna w miasteczku Kilbeggan w hrabstwie Westmeath. Działał do 1957 roku. Po ponad trzech dekadach od zamknięcia, gorzelnię nabył wspomniany już John Teeling, szukający miejsca do leżakowania destylatu produkowanego w Cooley. Na przywrócenie Kilbeggan do życia trzeba było jednak czekać aż do 2007 roku i 250-lecia jej istnienia. Tutejsza whiskey destylowana jest dwukrotnie i jeszcze do niedawna prowadzona była w najstarszych alembikach w branży - zainstalowanych w XIX wieku. W 2019 roku zużyte kotły zastąpiły ich wierne repliki. Obecnie w portfolio Kilbeggan znajdziemy whiskey blended, single grain oraz produkowane na miejscu pot still oraz rye. 

NAJPOPULARNIEJSZE I NAJSTARSZE MARKI IRLANDZKIEJ WHISKEY

JAMESON

Niekwestionowanym liderem sprzedaży wśród irlandzkiej whiskey jest Jameson, marka historycznie związana z gorzelnią założoną w 1780 roku przez szkockiego imigranta Johna Jamesona przy Bow Street w sercu Dublina. Zaczęła być oficjalnie butelkowana dopiero w roku 1963. Wcześniej za jej rozlew i sprzedaż odpowiadali pośrednicy, którzy w destylarni kupowali beczki z whiskey. Taki układ był dość powszechny i pasował wszystkim stronom do czasu, gdy w latach 60. pojawiły się doniesienia o nieuczciwych kupcach rozwadniających nabytą whiskey celem maksymalizacji zysku i jednocześnie psujących jej dobrą reputację. Skłoniło to gorzelnię do ukrócenia tego procederu i rozpoczęcia butelkowania bursztynowego trunku we własnym zakresie, pod własną etykietą, na której umieszczono rodzinny herb. Ostatnie krople Jameson przy Bow Street przedestylowano 5 czerwca 1970 roku, po czym jej produkcję przeniesiono do nowo uruchomionej destylarni Midleton w hrabstwie Cork. W roku 1997 starą gorzelnię przekształcono w muzeum. Obecna oferta Jameson imponuje bogactwem i różnorodnością.

TULLAMORE D.E.W.

Drugą najlepiej sprzedającą się marką irish whiskey jest Tullamore D.E.W. Jej historia związana jest z destylarnią Old Tullamore założoną w 1829 roku w sercu Irlandii, w miejscowości Tullamore w hrabstwie Offaly, niespełna 8 mil na południe od Kilbeggan. Pod koniec XIX wieku dyrektor generalny, a później właściciel gorzelni, Daniel E. Williams wprowadził na rynek whiskey Tullamore D.E.W., której nazwa zawierała jego inicjały. Po zamknięciu Old Tullamore w 1954 roku, jej produkcję przeniesiono do destylarni Power's, Midleton i Bushmills. W 2010 roku właścicielem marki została firma William Grant & Sons, która 3 lata później rozpoczęła budowę nowej gorzelni na obrzeżach Tullamore. Obecnie może ona produkować zarówno whisky jęczmienną, jak i zbożową. W obecnej ofercie Tullamore znajdziemy zarówno whiskey blended, jak i single malt.

PADDY

Paddy to obecnie piąta najlepiej sprzedająca się irlandzka whiskey. Na rynek wprowadziła ją w 1877 roku firma Cork Distilleries Company, zarządzającą wszystkimi czterema gorzelniami działającymi w Cork (North Mall, Daly's, Green, Watercourse Road). Początkowo butelkowano ją pod nazwą Cork Distilleries Company Old Irish Whisky, jako 10-letnią Pure Pot Still. W 1912 roku zosała przemianowana na cześć zatrudnionego trzy dekady wcześniej, młodego handlowca Patricka J. O’Flaherty'ego, powszechnie znanego jako Paddy. Jego unikalna technika sprzedaży polegająca na stawianiu wszystkim klientom pubu szklanki whisky Old Irish, wkrótce uczyniła go sławnym i na stałe zapisała się w historii. Obecnie Paddy jest blendem produkowanym w destylarni Midleton.

POWERS

Powers to historyczna marka whiskey związana ze słynną dublińską destylarnią Johna Powera, zlokalizowaną przy John's Lane. Na rynek trafiła w 1886 roku pod nazwą Powers Gold Label, jako pierwsza oficjalnie zabutelkowana irlandzka whiskey. Obecnie jej produkcję kontynuuje destylarnia Midleton, oferując nam warianty blended, pot still oraz rye.

NOWI GRACZE

Wygląda na to, że po dekadach kryzysu irlandzka whiskey znowu wychodzi na prostą. W ostatniej dekadzie na mapie Zielonej Wyspy pojawiło się ponad 20 nowych destylarni oraz marek. Niektóre zdążyły już zyskać relatywnie dużą popularność i renomę. Oto kilka z nich:

TEELING

Historia whiskey Teeling nie jest krótka, sięga 1782 roku. Wtedy to Walter Teeling otworzył niewielką destylarnię przy Marrowbone Lane w centrum Dublina. Zakład sprzedano członkom rodziny Jameson na początku XX wieku. Pod koniec lat 80. jego potomek, John Teeling uruchomił destylarnię Cooley, którą w 2011 roku sprzedał koncernowi Beam Suntory. 4 lata później, wraz z dwoma synami Jackiem i Stephenem, otworzył nową destylarnię Teeling, zlokalizowaną przy Newmarket Street, w Dublinie - miejscu niegdyś uchodzącym za centrum światowej whiskey. Pierwsze edycje Teeling butelkowano z beczek pochodzących z zapasów destylarni Cooley.

WEST CORK

Destylarnię West Cork założyła w 2003 roku trójka znających się od dziecka przyjaciół, John O’Connell oraz Denis i Gerard McCarthy. Produkcję uruchomiono w niewielkim pomieszczeniu na tyłach domu Denisa, zlokalizowanym w osadzie rybackiej Union hall na zachodnim wybrzeżu hrabstwa Cork. Dwa małe alembiki pozyskano od szwajcarskiego producenta sznapsa. Rosnący popyt sprawił, iż w 2014 roku produkcję przeniesiono do nowego zakładu, wybudowanego na obrzeżach oddalonego o niecałe 7 mil Skibbereen. Nowa gorzelnia wyposażona jest w 8 alembików i 2 kolumny, co pozwala na otrzymywanie whiskey typu grain i malt pod jednym dachem. Część wykorzystywanego w West Cork jęczmienia pochodzi z tutejszej, niewielkiej słodowni. Destylarnia słynie z finiszowania whiskey w beczkach po sherry, porto, calvadosie oraz piwach.

DINGLE

Historia Dingle zaczęła się podobnie. W 1996 roku trzej przyjaciele, Oliver Hughes, Liam LaHart oraz Peter Mosley, postanowili otworzyć craftowy browar. W owych czasach pomysł ten był dość innowacyjny i ryzykowny. Mimo to, okazał się strzałem w dziesiątkę, a Porterhouse Brewing Company, stała się wkrótce jednym z najlepszych producentów rzemieślniczego piwa W Irlandii. 14 lat później, przyjaciele założyli niewielką destylarnię na obrzeżach portowego miasteczka Dingle, w hrabstwie Kerry. Pod jej dachem znajdują się 3 alembiki oraz kolumna do destylacji wódki i ginu. Pierwsze beczki napełniono pod koniec 2012 roku. Funkcję Master Distillera pełni tu Graham Coull, który wcześniej odpowiadał za produkcję w destylarniach Glenfiddich, Balvenie oraz Glen Moray. Tutejsza whiskey leżakuje w beczkach po sherry, maderze, rumie, bourbonie, porto oraz szampanie. W 2020 roku Dingle otrzymała tytuł najlepszej rzemieślniczej destylarni w Irlandii.

GLENDALOUGH

Zlokalizowaną w hrabstwie Wicklow, na południe od Dublina, destylarnię Glendalough założyła w 2011 roku piątka przyjaciół, chcąca powrócić do korzeni irlandzkiej whiskey i jej craftowego rodowodu. Swoją nazwę, która w dosłownym tłumaczeniu oznacza "dolinę dwóch jezior", zawdzięcza znajdującej się w górach Wicklow dolinie, słynącej z VI-wiecznego monasteru św. Kevina, którego wizerunek zdobi etykiety tutejszej whiskey.

WATERFORD

W 2014 roku były właściciel gorzelni Bruichladdich Mark Reynier kupił browar Waterford, na południu Irlandii, w którym zainstalował dwa alembiki oraz jedną kolumnę i pod koniec grudnia 2015 roku zaczął destylować whiskey. Powielając sprawdzoną na wyspie Islay strategię, destylarnia Waterford koncentruje się na lokalnych odmianach jęczmienia, pozyskiwanych od ponad 70 różnych farmerów. W 2016 roku wydestylowano tutaj pierwszą w historii Irlandii organiczną, a w 2018 pierwszą biodynamiczną whiskey.

THE WHISTLER

Marka The Whistler związana jest z destylarnią Boann, założoną w 2015 roku przez rodzinę Cooney, na obrzeżach miasteczka Drogheda, w hrabstwie Meath, na północ od Dublina. Jej nazwa pochodzi od legendarnej boginii pobliskiej rzeki Boyne. Pod dachem gorzelni znajdują się 4 alembiki, z kórych jeden wykorzytywany jest tylko do produkcji ginu. Tutejsza whiskey destylowana jest trzykrotnie. Oferta The Whistler imponuje różnorodnością. Jak na razie większość pozycji zestawiana jest jednak z destylatów pochodzących z zewnątrz.

Na uwagę zasługują również takie marki jak: Proper No. Twelve wykreowana przez urodzonego w Dublinie, zawodnika MMA Conora McGregora i wprowadzona na rynek w połowie 2018 roku, obecnie 4. najlepiej sprzedająca się irlandzka whiskey; The Sexton powstała z inicjatywy Alex Thomas, jednej z niewielu kobiet w branży, pełniącej funkcję Master Blendera w destylarni Bushmills, będąca irlandzką whiskey nr 1 w Stanach Zjednoczonych; The Dubliner oraz Roe & Co.

POT STILL WHISKEY

PEATED WHISKEY

Na ten moment Irlandia nie może pochwalić się takim bogactwem torfowych whisky, jak chociażby Szkocja. Nie jest to bowiem jej clou. Najbardziej znaną marką w tej kategorii jest Connemara produkowana od lat 80. w destylarni Cooley.

LEGISLACJA I EKSPERYMENTY

Produkcja irlandzkiej whiskey nie jest obwarowana tak restrykcyjnymi przepisami jak szkocka. Wprowadzony w 1980 roku Irish Whiskey Act ściśle reguluje jedynie kilka jej aspektów. Leżakowanie na przykład, musi odbywać się w drewnianych beczkach o maksymalnej pojemności 700 litrów. Nie muszą być to jednak beczki dębowe, jak w Szkocji. Słynąca z eksperymentów marka Method & Madness należąca do Irish Distillers Ltd zaprezentowała już trunki finiszowane we francuskim kasztanowcu, dzikiej wiśni, japońskim cedrze, czy morwie.

DLACZEGO WHISKEY A NIE WHISKY?

Zarówno słowo whiskey jak i whisky wymawia się tak samo. Skąd zatem różnica w pisowni? Mniej więcej do połowy XIX wieku zdecydowana większość irlandzkich gorzelników określała swój trunek mianem whisky. Wyjątek stanowili niektórzy producenci z Irlandii Północnej. Udoskonalona i opatentowana w 1830 roku przez irlandczyka Eneasza Coffeya kolumna rektyfikacyjna, zapoczątkowała wkrótce erę taniego, produkowanego na masową skalę spirytusu zbożowego, o zdecydowanie lżejszym profilu i zdecydowanie wyższej mocy, niż destylat otrzymywany w tradycyjnych alembikach. Dumni ze swojej Pot Still najwięksi irlandzcy producenci stanowczo odrzucili ten wynalazek. W roku 1860 brytyjski parlament zezwolił jednak na butelkowanie whisky pochodzących z różnych destylarni oraz mieszanie whisky słodowych i zbożowych. Tak narodziła się kategoria blended, która wkrótce zdominowała światowy rynek.

W 1879 roku czterej najwięksi gorzelnicy z Dublina (John i William Jameson, George Roe oraz John Power) wydali książkę „The Truths About Whisky”, w której wyraźnie potępili używanie destylatu zbożowego w blendach, sugerując nawet, że takie mieszanki nie powinny być określane mianem whisky. Aby odróżnić się od wszechobecnej i w ich mniemaniu niskojakościowej, kopiującej irlandzki styl "szkockiej" oraz taniej, równie słabej whisky spoza Dublina, postanowili powrócić do starej północnoirlandzkiej pisowni whiskey. John Power, posunął się nawet do stwierdzenia, iż "E" w jej nazwie oznacza doskonałość (ang. excellence), wskazując tym samym różnicę jakościową pomiędzy whiskey a whisky.